Waarom moeten we eigenlijk gezond leven? Ons schoonheidsideaal is al lang geen gezondheidsideaal, maar een reclame- en marketingsinstrument. Jammer dat achterliggende vragen zelden gesteld worden. Waarom willen we eigenlijk gezondheid? Vrede? Gelijke kansen in het onderwijs? Iedereen die kinderen van een jaar of zes heeft meegemaakt weet dat het vragen naar 'waarom' oneindig kan worden opgerekt.

In pogingen tot antwoord is wel een patroon te herkennen. Die vraag naar het 'waarom' is niet neutraal. Aan 'waarom' zitten voorwaarden, waaraan een antwoord moet voldoen om geldig te zijn. Het 'waarom' van gezondheid moet gebruik maken van argumenten of principes die hoger zijn of belangrijker dan gezondheid. Zoals: anders ga je dood. Of: dan leef je langer, maar dat is al weer twijfelachtig. Krijg je meteen een wedervraag: Waaraan moet dat langer leven dan voldoen? De gedachte van een laatste principe is dat je stopt met vragen naar 'waarom'. Niet omdat het niet kan, maar omdat het letterlijk onzinnig is omdat het laatste argument in menselijke zin ontwijfelbaar overtuigt. Als iemand zegt: "anders ga ik dood" kan je moeilijk zeggen: "Nou en?"

We leven in een individualistische cultuur. Dat blijkt er uit dat bij het zoeken naar die hogere, achterliggende principes vooral naar motieven op individueel niveau wordt gezocht. En dan vaak gegeneraliseerd naar een "algemeen menselijk" niveau. Argumenten worden ontleend aan een mensvisie of antropologie. Dat wil zeggen een min of meer samenhangende, vooral cultureel bepaalde visie op wat de mens is, en hoe die in de wereld staat. De pijlers van zo'n mensbeeld bepalen wat als allerlaatste principes overeind blijft staan. In een individualistisch mensbeeld kom je dan terecht bij principes als 'overleven', succes hebben, geld verdienen, complimenten of erkenning krijgen, verzorgd of verwend worden.

Een mooi voorbeeld van een model met achterliggende principes vind je in de psychologie. De grondlegger van de Transactionele Analyse, Eric Berns, heeft als gedachte dat voor iedere mens 'schouderklopjes' (strokes; in letterlijke en figuurlijke en psycho-analytische zin) het allerbelangrijkste zijn. Alle gedrag bestaat in feite uit sublimaties of projecties of compensaties van schouderklopjes.  Freud maakte eerder furore met zijn libido en later de doodsdrift. Als je eenmaal zo'n principe hebt, ga je vanzelf alles naar zo'n principe terugredeneren.

Kan het ook anders? In ieder geval leert de historie dat niet altijd het individualistische mensbeeld prominent was. We hebben een tijdje geloofd dat 'macht' op zich als een drijfveer werd beschouwd. Er zijn ook altijd mensen te vinden die kunst als laatste zin en doel zien. Maar ook het behoud van onze cultuur (wat is dat ?) is in feite niet een individueel principe. Om maar te zwijgen van het voorbeeld dat zelfmoord terroristen stellen.

Kan je vanuit verschillende visies elkaar dan helemaal niet begrijpen? Misverstanden liggen voor het oprapen. Maar heimelijk weten velen dat die individualistische motieven niet helemaal kloppen. Doen we het wel helemaal voor ons eigen bestwil?

Waarom moeten we eigenlijk gezond leven? Omdat anderen aan ons ongezond eten verkopen. Omdat de politiek bang is dat de zorgkosten onbetaalbaar worden. Omdat firma's aan gezondheid verdienen. Omdat je daar mooie dramatische televisie over kunt maken. Zijn dit betere verklaringen? In ieder geval wel andere. En dat is soms best aangenaam ter afwisseling.