Bach arrangeren | Afdrukken |
dinsdag, 22 november 2011 16:10

Bach schreef twee boeken met telkens 24 preludes en fuga's. In alle toonsoorten. Daarvoor had je een gelijkzwevend gestemd instrumentarium nodig. Bach gebruikte hiervoor zijn clavecimbel, en misschien ook wel zijn orgel, als hij over een wohltemperierte instrument kon beschikken. Hij noemde deze twee boeken Das Wohltemperierte Klavier, en hij gebruikte deze stukken wellicht ook als leerstukken voor zijn zoons om het polyfone spel te oefenen. De stukken zijn ook zodanig geschreven dat je het (met enige moeite) op een klavier kunt spelen. 

Het is ook een staalkaart van verschillende sferen en emoties. En het is abstrakte muziek die zeker de limieten van het clavecimbel overstijgt. De basis van de fuga's is uiteraard een meerstemmige zetting, waarbij alle stemmen volwaardig zijn en hetzelfde thema als basismateriaal gebruiken. Dat maakt fuga's bijzonder interessant om ze op meerdere instrumenten te spelen, de stemmen zijn immers gelijkwaardig en de stemvoering is doorgaans logisch vanuit één stem of instrument gedacht.
Bach heeft de fuga's telkens vooraf laten gaan door een prelude. Deze staat in dezelfde toonsoort als de fuga, en heeft soms een thematische verwantschap, soms ook niet, maar in ieder geval in het muziekhistorisch geheugen zijn prelude en fuga aan elkaar vergroeid.

Bach maakt voor preludes soms gebruik van polyfone zetting, soms ook vrijer, als een soort toccata (vgl.Prelude in es mineur 1e boek) of soms meer als een soort koraal of geharmoniseerd lied.

Wanneer je deze preludes wilt spelen met strijk- of blaasinstrumenten, is het aantrekkelijk om dezelfde instrumenten voor de prelude en de fuga te gebruiken. Maar dat ligt niet bij alle preludes voor de hand. Zo zijn er een aantal vierstemmige fuga's met drie-stemmige preludes. Toch jammer om één instrument buiten te sluiten.

Dit bracht mij tot een project om binnen de twee WTK boeken op zoek te gaan naar Preludes en Fuga's die zich goed lenen voor een uitvoering met meerdere instrumenten. Een eerste aanleiding was een intensief contact met een blaaskwintet waarvoor ik in 2000 een vijftal preludes en fuga's uit het eerste boek heb bewerkt. Er zijn twee vijfstemmige fuga's en een paar die aan het einde van de fuga stiekem een stemmetje erbij krijgen (vgl. fuga in a 1e boek). Hoewel fuga's niet het hele stuk vijfstemmig zijn geven vijf instrumenten wel de gelegenheid om wisselingen in thema of modulatie te laten horen. Ik noem dat graag 'de kleine vorm', en met name wanneer Bach zijn thema's gaat opknippen, verbouwen en aan elkaar rijgen, is het interessant om die overgangen te laten horen in verschillende instrumenten die het stokje overnemen.

Een ander interessant aspect voor het bewerken van de preludes is dat Bach in zijn preludes regelmatig motieven gebruikt die eigenlijk alleen logisch klinken als je bedenkt dat die zijn opgebouwd uit twee stemmen die in elkaar gevlochten zijn. Net als wanneer Bach in de suites voor solocello dat ene instrument zowel begeleiding als melodie laat spelen, zo komt dat ook tot uitdrukking in verschillende preludes (vgl. prelude in f mineur 1e boek, prelude in Es majeur 2e boek). In een bewerking met meerdere instrumenten kan je zo'n dubbelmotief weer ontvlechten, wat leidt tot nieuwe ervaring van deze overbekende muziekjes.

Naast bewerking van het Wohltemperiertes Klavier heb ik mij dit jaar ook geworpen op twee Engelse suites, in een bewerking voor Viool - altviool (Tweede Suite in a) en strijktrio (Vierde Suite in e)

Voor de preludes en fuga's uit het WTK kunt u hier een overzicht vinden.